Thơ “phản động” với một vài nhận xét

Thực tình đưa những khái niệm này khác vào thi ca quả là một điều gượng ép thậm chí vô bổ và vô lễ đối với thơ. Nhưng trong cuộc sống đầy rẫy những khái niệm này nọ thì thi ca bị tung lên vật xuống là một điều không tránh khỏi. Bản chất của thi ca thì nói một cách đơn giản như Lê văn Siêu thì có lẽ là đúng nhất: “Lời nói muốn lọt vào tai người nghe, trước hết phải là một lời thơ. Lời thơ muốn được truyền từ người này qua người nọ trước hết phải hợp với nhịp sống ở nội tâm cũng như ở ngoại cảnh.”

Nhưng thơ thì xuất hiện từ lúc chưa có chữ viết và nó phải được xuất phát với một ngữ điệu êm đềm và không có bất cứ một khái niệm nào.

Nhưng cuộc sống hiện đại thì quá om sòm, nào loa tăng âm, còi hụ báo động, bô xe rút ruột, máy bay siêu thanh, bom rơi, súng nổ... và đầy dẫy những dóc láo, nịnh bợ... nên cái ngữ điệu êm đềm của cái thuở ban đầu bị biến chất đến đau lòng. Rồi những khái niệm tùm lum tà la của cuộc sống mới gán ghép nào là thơ yêu nước, thơ châm biếm, thơ chua, thơ nâng bi, thơ hiện thực phê phán (?!)… và bây giờ là thơ phản động. Và thơ bỗng nhiên không còn thơ nữa khi mà cái thuộc tính êm đềm của nó nhạt phai dần, thậm chí còn bị lên án là lãng mạn, yếu đuối, đồi trụy (!). Nó không còn là ngôn ngữ của tấm lòng mà nó trở thành một phương tiện để cho người ta sử dụng rất ư là... tào lao. Nó sản sinh ra loại “thơ nâng bi”. Thứ này là quái thai, là điếm nhục cho thơ.

Thôi thì, sống thời nào theo thời ấy. Bây giờ thì thử nhận xét xem cái gọi là “thơ phản động” nó ra làm sao?

Thực ra thì không có cái gọi là thơ phản động, mà chỉ có những người phản động làm thơ. Không một người làm thơ nào phân loại thơ mình cả. Họ làm thơ theo cảm xúc của mình.

Những người phản động làm thơ thì chưa bao giờ nghĩ là mình làm thơ phản động. Đây là một cái mũ mà cộng sản chụp lên đầu những người làm thơ chống lại họ. Thôi thì cứ đội cái mũ ấy chớ sao? Dù gì cũng có cái mà che nắng, che mưa.

Đọc trên các trang mạng lề dân chúng ta gặp khá nhiều, thậm chí rất nhiều những bài thơ loại này. Nhưng có lẽ những bài thơ phản động như vậy xuất hiện từ thời Nhân Văn Giai Phẩm. Đầu tiên phải kể là Phan Khôi. Ông có bốn câu lục bát mà đọc xong là phải ù tai:

Bốn câu thơ mang đầy ngữ điệu của nghi vấn, nhưng cụ Chương Dân lại khẳng định một cách chắc chắn bằng cách quăng bỏ 4 cái dấu chấm hỏi vào sọt rác. Đúng là phản động

Kế đến là Trần Dần. Ai cũng nghĩ là hai câu này là cực kỳ phản động “Ta bước đi không thấy phố, không thấy nhà. Chỉ thấy mưa sa trên nền cờ đỏ”. Theo tôi nghĩ hai câu mà ông trăn trối với người thân treo trong đám tang ông mới thực sự là phản động dữ dội:

Và Lê Đạt trong “Nhân câu chuyện mấy người tự tử”:

Đúng ra, bài thơ này của Lê Đạt nói theo kiểu Cộng Sản là “hiện thực phê phán”, nhưng chúng đâu có chịu vậy và nhóm Nhân Văn Giai Phẩm, trong đó có Lê Đạt được phát cho cái mũ phản động để mà đội đầu cho đỡ nắng khi đi đập đá ở núi Cánh Diều

Cũng không thể quên Phùng Quán với cái số phận nghiệt ngã của người làm thơ không có... bút:

...

(1957)

Và sau vụ Nhân Văn Giai Phẩm, thơ phản động sống ngoắc ngoải ở trong đầu của rất nhiều người mà chẳng hề có dịp nên thơ. Thỉnh thoảng ở Miền Nam trước 1975 chỉ xuất hiện lai rai nhưng không nhiều lắm. Ví đụ như Kim Nhật sửa hai câu thơ của Tố Hữu (thủ lĩnh trường phái “Thơ Nâng Bi”, cách gọi của các nhà thơ miền Nam)

Rồi khi Staline bị hạ bệ, ở miền Nam lại xuất hiện câu thơ nhái rất ư phản động.

Khi Cộng Sản chiếm miền Nam, tình hình có vẻ lắng xuống, nhưng từ năm 1986, nó bắt đầu xuất hiện một cách gần như công khai. Ta bắt đầu nghe những cơn gió phản động đang lất phất trong:

Hay như bài thơ:

Hơi thơ như là một nỗi uất nghẹn trước cái thói “ăn cháo đái bát” bắt đầu lộ diện sau một thời gian dài được che chắn bằng những luận điệu dối trá.

Nhưng vẫn là những ngọn heo may, nhanh chóng bị ngăn chận lại cho đến ngày internet bắt đầu phổ biến. Đại loại như một trong hàng trăm bài thơ của Thái Bá Tân:

Còn rất nhiều những nhà thơ tên tuổi làm “thơ phản động”. Nhưng trong phạm vi bài viết này, tôi muốn nói đến những bài thơ của những người chưa hoặc không thành danh với thơ. Với những bài thơ “cực kỳ phản động” trên các trang mạng lề dân với trang chính hay các comment. Những câu thơ ấy được viết bởi những người làm thơ có nghề và cả những người có một chút năng khiếu. nhưng gì thì gì, đó lại là những câu thơ chân thật nhất, trần trụi hay bay bướm trong ngôn ngữ nhằm một mục đích duy nhất là lên án cái xấu xa, ti tiện và đớn hèn của chính quyền Cộng Sản. Kể cả những bài thơ, câu thơ đầy chia sẻ và đồng cảm với những con người trung thực.

Ở đó ta gặp những bài thơ đầy ẩn ức như:

…

Hoặc đầy cay độc như:

Hay nhẹ nhàng một cách chua cay và rất có nghề như:

Chóp bu sang Tàu cảm tác

Hay là một lời kêu gọi khẩn thiết:

Hoặc thủ thỉ như một lời tâm sự đầy chia sẻ:

Nhưng vẫn còn đó một tinh thần lạc quan:

Tất nhiên không thiếu những lời tố cáo, vạch mặt chỉ tên bọn hèn mạt bán rẻ non sông:

Và đôi khi còn cả là một lời xin lỗi những tội lỗi không phải do mình gây ra:

Có rất, rất nhiều những bài thơ, câu thơ như thế xuất hiện, có thể họ là những tên tuổi ảo, nhưng chắc chắn là những con người thật với những cảm xúc cũng rất chân thật. Thơ của họ có thể không đi vào văn học nhưng chắc chắn sẽ đi vào lịch sử. Một giai đoạn lịch sử mà chính họ không bao giờ muốn. Và họ đã nói lên tiếng nói của lòng mình. Nếu như đất nước yên bình, thơ của họ rất có thể sẽ chuyển đổi ngôn ngữ trở thành ca dao và không cần phải “phản động” làm gì?

Mọi người dù nhớ hay quên những câu thơ ấy, nhưng cái đọng lại khi đọc là mát lòng, bức bối, ngậm ngùi và... Cáu tiết.

Những bài thơ ấy, câu thơ ấy đã, đang và còn xuất hiện nhiều hơn, mạnh mẽ hơn và tất nhiên hiệu quả hơn.